Wydarzenia roku 325 zmieniły bieg historii Kościoła Powszechnego i ukierunkowały rozsiane dotychczas wspólnoty chrześcijan na tor soborowości. Postanowienia soboru z Nicei, pomimo upływu tysiąca siedmiuset lat, pozostają wspólnym fundamentem chrześcijaństwa. Nie tracą nic ze swojej aktualności. Nie są wspomnieniem stricte historycznym czy martwym obiektem humanistycznych dociekań, lecz niezmiennym od wieków głosem Kościoła. Podczas gdy dorobek wielkich poetów antycznych i traktaty starożytnych filozofów są dziś dla nas jedynie materiałem badawczym i bibliotecznym, Kościół żyje i identyfikuje się po wielokroć i konsekwentnie powtarzanym wyznaniem naszych przodków: „Wierzę w Jedynego Boga…”.

Obchody 1700-lecia soboru w Nicei trwają przez cały rok 2025. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny upamiętnia to wydarzenie podczas licznych spotkań tematycznych. Jednym z nich, kluczowym i wyjątkowym ze względu na swój akademicki charakter, była konferencja, która dn. 28 października 2025 r. odbyła się w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Wydarzenie zorganizowane zostało z inicjatywy rektorów kluczowych dla polskiego Prawosławia uczelni: Jego Ekscelencji abp. prof. dr. hab. Jerzego Pańkowskiego, Rektora Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie oraz Jego Magnificencji ks. prof. dr. Jerzego Tofiluka, Rektora Prawosławnego Seminarium Duchownego w Warszawie. 

Świadectwem wysokiej rangi tego wydarzenia była obecność wielu osób, a przede wszystkim Jego Eminencji Metropolity Warszawskiego i całej Polski Sawy, Jego Ekscelencji Biskupa Hajnowskiego Pawła, Jego Ekscelencji Biskupa Supraskiego Andrzeja, przedstawicieli innych Kościołów i związków wyznaniowych, licznie zgromadzonego duchowieństwa, kadry pedagogicznej obu uczelni, studentów oraz młodzieży przygotowującej się do tegorocznej Olimpiady Prawosławnej Wiedzy Religijnej poświęconej tematyce I Soboru Powszechnego.

Uroczystego otwarcia konferencji dokonał Rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, abp prof. dr hab. Jerzy Pańkowski. W słowie powitalnym podkreślił uniwersalność oraz wpływ soboru w Nicei na historię i teraźniejszość Kościoła. Jego Magnificencja Arcybiskup Rektor wprowadził zebranych w tematykę spotkania oraz podkreślił ekumeniczny charakter wydarzenia.

Konferencja podzielona została na dwie sesje wykładowe. Pierwsza z nich, moderowana przez Dziekana Wydziału Teologicznego ChAT, dr hab. Jerzego Ostapczuka, prof. ChAT obejmowała wystąpienia dotyczące dogmatów orzeczonych podczas I Soboru Powszechnego oraz ich recepcji. Zasadniczą część konferencji otworzył wykład Jego Ekscelencji abp. prof. Jerzego (Pańkowskiego) dotyczący kryteriów soborowości podjętych podczas obrad w Nicei. Zagadnienie to jest bardzo często i zarazem niesłusznie pomijane przy okazji rozważań wokół I Soboru Powszechnego. Drugie wystąpienie, stanowiące naturalną kontynuację refleksji JE abp. Jerzego, zostało wygłoszone przez ks. prof. Jerzego Tofiluka. Rektor Prawosławnego Seminarium Duchownego omówił ukonstytuowane przez sobór w Nicei pierwsze dogmaty wiary chrześcijańskiej. Trzeci referat, pt. „Credo niceo-konstantynopolitańskie” został wygłoszony przez wieloletniego nauczyciela akademickiego, ks. dra Henryka Paprockiego. Pierwszą sesję referatów zakończyły wystąpienia przedstawicieli Kościołów tradycji starokatolickiej oraz ewangelickiej, Jego Ekscelencji bp. dr. Andrzeja Gontarka, prof. ChAT oraz dr hab. Jerzego Sojki, prof. ChAT. Prelegenci przedstawili zebranym recepcję oraz znaczenie I Soboru Powszechnego w reprezentowanych przez nich Kościołach i tradycjach.

Drugą część konferencji poprowadził Rektor Prawosławnego Seminarium Duchownego ks. prof. dr Jerzy Tofiluk. Wygłoszone podczas tej sesji referaty skoncentrowane były wokół badań i odkryć historycznych. W tło historyczne oraz szczegółowy przebieg obrad soboru w Nicei wprowadził zebranych ks. dr Anatol Szymaniuk. Po nim głos zabrał ks. dr Andrzej Kuźma, który omówił wielki wkład duchowy i intelektualny św. Atanazego Wielkiego w przebieg Soboru. Drugą część konferencji zwieńczyło wystąpienie ks. diakona dra Łukasza Leonkiewicza dotyczące filozoficznych źródeł i błędów myślowych stojących u podstaw heretyckiej i potępionej przez I Sobór Powszechny doktryny Ariusza. Po zakończonej sesji wykładowej odbyła się merytoryczna i wartościowa dyskusja na temat Tradycji Kościoła i współczesnego znaczenia postanowień podjętych podczas obrad w Nicei. 

Podsumowaniem konferencji była prezentacja filmu pt. “Nowa droga Kościoła” zrealizowanego przez Telewizję Polską przy współpracy ze środowiskiem akademickim Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej i Prawosławnego Seminarium Duchownego. Gwar konferencji nie ucichł wraz z ostatnimi klatkami filmu, lecz miał swą ożywioną kontynuację podczas wspólnej agapy. 

Niewątpliwie, dożyliśmy wyjątkowej dekady. Dekady pełnej wielkich wydarzeń, rocznic, wspomnień i jubileuszy. Obchody 1700-lecia I Soboru Powszechnego w Nicei dobiegają końca, jednakże, jak udowodniła wczorajsza konferencja, wielkie wydarzenia ze starożytności to nie tylko materiał historyczny i archiwalny, lecz tożsamość współczesnego Kościoła. Kościoła podzielonego, lecz jednomyślnego u swoich podwalin. Kościoła doświadczającego prześladowań, lecz bezustannie uzdrawianego przez Ducha Świętego. Kościoła dziś żyjącego innymi problemami, lecz zarazem triumfującego w wierności myśli św. Ojców.

lek. Radosław Szwedowski

Zdjęcia: ks. diakon I. Kutovyi